سفالگری در ایران

صنایع دستی صنعت تقریبا ارزانی است که در اشتغال زایی و داشتن درآمد برای کشور می تواند نقش موثری ایفا کند . بی شک یکی از قدیمی ترین هنرها و صنایع بشری سفالگری است.به طور حتم می توان گفت ظروف ساخته شده با گل رس، قدیمی ترین ساخته دست بشر است.  سفالگری ریشه در تمدن ها و سرزمین های باستانی دارد. از اینرو ایران دارای سابقه ای طولانی و درخشان در زمینه سفالگری می باشد. در کاوش‌های باستانشناسی به دست آمده قدمت سفال و سرامیک سازی در ایران را بیش از 10.000سال میدانند.
اولین و با قدمت ترین آثار سفالی به دست آمده در ایران مربوط به تپه گنج دره در کرمانشاه می باشد. و از مناطقی نظیر چشمه علی در ری و غار کمربند و غار هوتو در بهشهر، نیز آثار سفالی بسیار با قدمت و تاریخی کشف شده است . با توجه به موقعیت جغرافیای خاص کشور ایران , سفالگری در مناطق مختلفی از کشورمان انجام می گرفته است  که از آنجمله  میتوان به  تپه تاریخی سیلک در کاشان – جیرفت کرمان – چغازنبیل خوزستان-  تپه هگمتانه – تپه نوشیجان در ملایر – گیان در نهاوند – خوروین در قزوین – حسنلو در ارومیه – تپه حصار (دامغان) –   اسماعیل آباد(قزوین) – تخت جمشید و … اشاره کرد.

هم اینک در نقاطی از ایران از جمله در: مند گناباد، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کوزه کنان آذربایجان، جویبار مازندران  ، کلپورگان سیستان و بلوچستان ,سیاهکل گیلان  و لالجین همدان ظروف سفالین تهیه می‌شود.

سفالگری در گناباد پیشینه ای پنج هزار ساله دارد و سفال های مند (Mend) معمولا لعاب دار است. اما مهم‌ترین مشخصه‌ی سفالهای مند عناصر تزیینی بر گرفته از طبیعت است. این عناصر شامل چهار گروه انسانی،حیوانی، گیاهی و هندسی می‌باشند. از جمله نقوش مشهور سفال مند «نقش ماهی» است که جایگاه والایی در روایات اسطوره ای دارد. نقوش خورشید خانم،پرنده، پروانه، بته، جقه، گل ومرغ،گل و پروانه، طرح های اسلیمی از دیگر نقوش بکار رفته بر بدنه‌ی سفالینه های مند گناباد هستند.

سفال مند گناباد

سفالگری در شهرستان میبد بیش از هزار سال قدمت دارد.ظروف سفال میبد رنگ و لعابهای خاصی دارد و نقوشی که بر روی این سفال ها ترسیم می شود متشکل از دو دسته ی حیوانی و گیاهی هستند که در اغلب موارد تلفیقی از این دو دسته را بر روی ظروف میتوان مشاهده کرد. دسته ی حیوانات بیشتر از پرندگان و ماهی ها تشکیل شده است.

سفال میبد

سفالگری در شهرضای اصفهان در حدود هزار سال قدمت دارد و بیشتر نقوش اسلیمی، ختایی،پرندگان،حیوانات،گلها و به ویژه نقش ماهی است. رنگ آبی فیروزه‌ای سفال شهرضا مختص به این شهرستان است. سفال شهرضا در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

سفال شهرضای اصفهان

در مناطق کوزه کنان و زنوز‍‍ آذربایجان شرقی سفال گری به شکل گسترده ای رواج داشته است. نوع سفال این دو منطقه متفاوت است. در ساخت سفال منطقه کوزه کنان شبستر از خاک رس قرمز رنگ استفاده می شود که در تمام کشور رواج دارد اما برای سفال زنوز از خاک سفید استفاده می شود که تنها در چند منطقه منحصر بفرد از کشور موجود است. همچنین عده ای از هنرمندان این استان با ایجاد تزئیناتی بر روی سفال خاک سفید، با استفاده از تکنیکهای نقاشی، برجسته کاری، کنده کاری و مشبک کاری، زیبایی دو چندانی به این آثار می بخشند.اهمیت هنر سفالگری در تبریز به حدی است كه تنها موزه زنده سفال جهان در این شهر فعال است.

سفال کوزه کنان و زنوز

جويبار يكي از شهرستان هاي مركزي مازندران است و كلاگر محله يا كوزه گر محله يكي از محله هاي قديمي جويبار است و امروزه تنها در این محله به هنر سفالگری می پردازند. نقوش روی سفال ها مزين به حيوانات ، طبيعت و مناظر زيبا می باشد.

سفال جویبار

تنها مشخصه‌ای كه كلپورگان را از بقیه مناطق متمایز كرده سفالگری آن است كه شیوه ساخت آن با قدمتی حدود 4 تا 6 هزار سال قبل هنوز دست نخورده باقی مانده و تنها كارگاهی كه هنوز به شیوه بدوی فعال و پا برجا كارش را ادامه می‌دهد كارگاه سفال كلپورگان است. برای تزیین و نقاشی از سنگ «تیتوك» استفاده می‌كنند. این سنگ در منطقه تپه آچار در كهوران بخش زابلی یافت می‌شود و رنگ آن معمولا قهوه ای یا سیاه است. این نقشها اغلب از طرحهایی با ریشه‌های طبیعی تشكیل شده و بسیار ساده و تا حدی انتزاعی نقاشی شده اند. این نقشها نقطه نقطه و سنتی می‌باشند.

سفال کلپورگان

قدمت سفال گیلان به هزاره اول قبل از میلاد بر می گردد و سیاهکل از شهرستان‌های دارای سابقه تاریخی درخشان گیلان است. یکی از شاهکارهای هنری سیاهکل سفال است. هم اکنون نیز سفال تولیدی در سیاهکل که در دو کارگاه تولید میشود در بازارهای خارج از گیلان و حتی اروپا مشتریان فراوانی دارد.

سفال گیلان

لالِجین پایتخت سفال ایران است. شهر لالجین یکی از قطب‌های گردشگری استان همدان و به عنوان مرکز سفال و سرامیک در خاورمیانه شناخته شده است. لالجین با تلاش‌های مسئولان، هنرمندان لالجینی و رسانه‌های استان به‌عنوان شهر جهانی سفال به ثبت سازمان جهانی یونسکو رسید. لالجین دارای پیشینه سفال‌سازی 700 الی یک هزار سال است. بیش از 60 درصد مردم این شهر در حوزه صنعت سفال و سرامیک اعم از تولید، تکمیل، فروش، صادرات و غیره فعال هستند.

سفال لالجین

تالیف و جمع آوری

مریم رحیمی

آذر 98